Farklı bir dünya için umut yeşertirken genç intiharlarından ders almak
İstanbul Gençlik Araştırmaları Merkezi, 2023 Şubat ayından bu yana Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği’nin (FES) desteğiyle yürüttüğü ‘’Türkiye’de Genç İntiharları’’ araştırmasının sonucunu kamuoyuna açıkladı.
Prof. Dr. Demet Lüküslü ve Doç. Dr. Özlem Avcı Aksoy koordinatörlüğünde yürütülen ve Türkiye’de genç intiharları olgusunu odağına alan bu rapor, gençlerin genel iyi olma halini geliştirmeye ve onları güçlendirmeye yönelik gençlik politikalarının oluşturulması ve uygulanmasını gündeme taşımayı hedeflemektedir.
Genç intiharları, gençlerin içinden geçtikleri kriz döneminde attığı çığlıktır. Herkesi bu çığlığa kulak vermeye, bu olguyu anlamaya ve açıklamaya çağırıyoruz. Sorunu ortaya koyalım ve en başta gençler olmak üzere tüm paydaşlarla intiharlara yol açan toplumsal sorunlara çözüm üretmek için tartışmaya başlayalım. Raporun en önemli hedefi bu.
Genç intiharları olgusunu odağına alan raporda Türkiye’de, resmi istatistiklere göre (TÜİK verileri) son 11 yılda (2011-2022 yılları arasında) ölümle sonuçlanan intihar vakaları artmaktadır.
Bu zaman aralığında, genç kategorisi olarak tanımlanan 15-39 yaş grubunda (ergen gençlik ve yetişkin gençlik) intihar vakalarının gittikçe arttığı görülmüş.
Genç İntiharların Temel Nedenleri
Genç intiharları bir bütün olarak göz önüne alındığında intiharların temelde üç nedenden kaynaklandığı görülmektedir: Toplumsal bütünlüğe dahil olamamak, dışlanma ve ayrımcılığa maruz kalmak ve toplumsal baskılar.
Rapor analiz sonuçlarına göre amaçlarından biri de şu şekilde ifade edilmiştir:
İntihar asla bireysel bir mesele değildir ve bireyin ruh sağlığı sorunlarına indirgenemez. Dolayıyla konu sadece psikologlar ya da psikiyatristler tarafından değil, aynı zamanda sosyologlar ve siyaset bilimciler tarafından da araştırılmalı ve tartışılmalıdır.
Politik Bağlamda Genç İntihaları
Türkiye’de genç intiharları üzerine çalışan sosyal bilimciler olarak, intihar meselesini patolojikleştirerek depolitize eden yaklaşımlarla aramıza mesafe koyuyor, bunun yerine gençlerde intihar davranışını üretebilecek sosyal sorunları ve baskı dinamiklerini öne çıkarmayı hedefliyoruz.
Bu çalışmanın önemi ve özgünlüğü, intihara her şeyden önce toplumsal bir olgu olarak yaklaşmasında ve bunun nedenlerini toplumun bünyesinde arama çabasında yatar.
İntihar, çağımızın en önemli toplumsal sorunların biridir ve bir halk sağlığı sorunu olarak ele alınması gerekir.
TÜRKİYE’DE İNTİHAR ORANLARI VE GENÇ İNTİHARLARI
Rapora göre Türkiye’de 1975-2022 yılları arasındaki İntihar Sayıları (frekansları) şu şekilde:
Yine Türkiye’de 1975-2022 yılları arasındaki Kaba İntihar Hızı (yüzbinde) ise şu şekilde:
İntihar Hızı Artıyor
2011-2022 arası TÜİK verilerinde, ölümle sonuçlanan intihar vakalarının sayısının 2011 yılında 2611’den 2022 yılında 4146’ya yükseldiği görülüyor.
Bu dönemde 15-39 yaş aralığındaki vakaların yoğunlaştığı ve kaba intihar hızlarının gittikçe arttığı, daha ileri yaşlarda ise intiharlar vakalarının azalma eğilimine girdiği göze çarpıyor.
TÜİK verilerine göre 2022 yılında tüm vakalar göz önüne alındığında kaba intihar hızı 4,88 iken, 15-39 yaş aralığında ortalama kaba intihar hızı 7,38’dir.
Kaba intihar hızı 15-19 yaş (6,54) ve 20-24 yaş (8,13) aralığında artıyor, 25-29 yaş (8,72) aralığında zirve yapıyor, 30-34 (7,27) ve 35-39 (6,24) yaş aralıklarında ise tedricen yavaşlama eğilimi gösteriyor.
En dikkat çekici intihar vakalarının genç intiharları olduğu aşikardır. Vakaların en yüksek olduğu yaş aralığının yine 25-29 yaş aralığı olması dikkat çekicidir.
15-19 ve 35-39 yaş aralıklarında belirgin bir değişkenlik gözlemlenmezken, 20-34 yaş aralığındaki vakaların sürekli bir artış eğiliminde olduğu, 2020 sonrasında ise özellikle erkek intihar vakalarında (2022 yılında 25-29 yaş aralığında ölümle sonuçlanan erkek intihar oranı %13,93; aynı kategoride kadın intihar oranı ise %3,31’dir) kaba intihar hızının 10 seviyesinin üzerine çıktığı görülmektedir.
Genç Erkek ve Eğitim Düzeyi Etkisi
İntiharlar cinsiyete göre incelendiğinde, erkek olmanın (tüm dünyada olduğu gibi) bir risk faktörü olduğu görülüyor. Bu olgu, toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde erkeğe yüklenen rol ve sorumlulukların bir yansıması olabilir.
Yine 2011-2022 intihar istatistiklerinin en ayırt edici niteliklerinde bir diğeri eğitim seviyesi ile intihar oranları arasındaki ilişkidir: Bu dönemde ortaokul ve lise-dengi okullardan mezun gençlerde intihar sayıları belirgin bir şekilde yükselmiştir.
TÜRKİYE’DE GENÇ İNTİHALARI
İntihar üzerine yapılan sayısız psikolojik incelemede, gençlik ve genç yetişkinlik dönemlerinin (lise ve üniversite dönemleri olarak da adlandırılır) intihar eğilimi açısından kritik bir dönem olduğu vurgulanır.
Son yıllarda gerçekleşen intiharlara ilişkin verileri (intihar eden gençlerin geride bıraktığı mektup ya da video kayıtları, bu gençleri tanıyanların medya ve sosyal medyaya yansıyan tanıklıkları, medyaya/sosyal medyaya yansıyan tartışmalar, uzman görüşleri) analiz ettiğimizde, bunların tek bir nedenden değil, birbiriyle ilişkili bir dizi nedenden kaynaklandığı görülmektedir.
Çoklu Nedensellik
Bu nedenler arasında ekonomik kriz ve bununla ilintili yoksullaşma, barınma sorunu, toplumsal baskı, gelecek güvensizliği, ekonomik bağımlılık ve aile içi iletişim sorunları öne çıkmaktadır. Tekrar vurgulamak gerekirse intihar vakalarının neredeyse hepsinde bunlardan birkaçı iç içe geçmektedir.
Üniversite öğrenci intiharları üç temel başlık;
- Genç intiharı nedeni/ortamı olarak yurtlar ve ‘’cemaat öğrenci evleri’’
- Genç intiharlarının bir başka veçhesi: Akran Zorbalığı
- Yoksulluk ve Geleceksizlik Nedeniyle intihar
şeklinde sınıflandırılıp tartışılsa bile, hemen her örnekte intiharların ardında çoklu bir nedensellik yatmaktadır.
Diğer taraftan her “riskli” durumun, başka bir risk durumu yarattığını ve intihara neden olan “durumlar halesinin” gittikçe genişlediği de önemle belirtelim. Özetle, başlangıcı olan (kaynak neden) bir durumdan ziyade, döngüsel bir süreçten bahsediyoruz.
Kuşkusuz ki her vaka kendine özgüdür ve değişkenler farklılık gösterir ancak çalışma kapsamında incelediğimiz tüm vakalar göz önüne alındığında, bunların çoğunda kimi ortak paydalar olduğu görülebilir ve yine bunlar arasında en çok yoksulluk, güvencesizlik, geleceğe dair beklentisizlik, dışlanma, ayrımcılık, yalnızlık ve muhtelif baskı biçimleri öne çıkar.
Tüm bu unsurlar birbirini güçlendirir ve derinleştirir. Yaralar ne kadar farklı olsa da, neden ol- duğu acı çok benzerdir. Bu nedenle tüm vakaların çok katmanlı bir analize tabi tutulması ve vakaya özgü unsurların titizlikle ele alınması gerekir.
Rapor da genç intiharları başlıca şu şekilde sınıflandırılmıştır:
- Öğrenci İntiharları
- Arafta Kalanların İntiharları:
İşsiz Genç İntihaları ve
Atanmayı Beklemenin Ağırlığı-Atanamayan Öğretmen İntiharları - Lgbti+ Genç İntiharları
- Etnik ayrımcılıktan kaynaklı genç intihaları
Genç ve genç yetişkin intiharlarında konunun çok katmanlılığı ve muhtelif katmanların iç içe geçtiği açıkça görülüyor. Ancak bu iç içe geçen katmanlar kendi içlerinde analiz edildiğinde, farklı profillere sahip ve farklı nedenlerle intihar eden gençlerin temel bir ortak noktası olduğu görülüyor: Bu gençler bir çoklu krizler çağının içinden geçiyor ve gençlikten yetişkinliğe geçiş ve/ya genç yetişkinler olarak yaşama mücadelesini bu çoklu krizler çağında başarmaya çalışıyor.
GENÇ VE GENÇ YETİŞKİN İNTİHARLARI BİZE NE ANLATIYOR?
- Çoklu Krizler Çağında Yaşamanın Zorlukları
- Genç Olmanın ve Yetı̇şkı̇nlı̇ğe Geçı̇şı̇n Zorlukları
- Ekonomı̇k Sorunlar/Güçlükler ve Geleceksı̇zlı̇k
- Sosyal Çevre ile İlgı̇lı̇ Yaşanan Zorluklar ve Sosyal Baskılar
- Kendı̇nı̇ Bı̇r Özne Olarak Kurmanın Önündekı̇ Engeller
- Zorlukların Karşısında Yapayalnız Olmak-Gençlerı̇n Destek Bulacağı Mekanı̇zmaların Olmaması
Genç İntı̇harlarından Ders Alarak Umudu Yeşertmek Mümkün Mü?
Önemli olan sorunların varlığından çok, sorunları çözüp çözemediğimiz ve sorunları çözme becerimiz. Gençlerin tek başlarına çözemeyeceği konulara çözüm üretmek toplum meselesidir. Dolayısıyla bu tür toplumsal sorunların varlığından çok, bunların çözümü için neler önerdiğimiz, var olan sisteme nasıl alternatifler oluşturduğumuz önem kazanır.
İntihar olgusu üzerine yapılan bazı önemli psikolojik araştırmalar, intiharların arkasında ya- tan en önemli sebebin sorunların çözümüne dair umutsuzluk ve çaresizlik olduğunun altını çiziyor.
Gençlerin (ve şüphesiz tüm sosyal grupların) kendilerini çaresiz hissetmemelerini sağlayacak destek mekanizmaları, kurumlar ve uygulamalar üzerine düşünmek, umudu yeşertmek çok önemli. Umut kavramı, Ernst Bloch’a referans ile söylersek, bireylerin (ve tabii toplumların) aktif bir şekilde değişim için çaba harcaması anlamına geldiğinde bizi kadercilikten kurtarıp, değişime taşıyor.
Kolektif Çözümler Üretmek
Hiç şüphesiz gençlerin yaşadıkları sorunların çözümü sadece bireylerin (gençler ve genç yetişkinlerin) omuzlarına yüklenecek ve onların bireysel olarak çözmelerinin bekleneceği konular değil.
Yapılması gereken; alternatifler sunmak, gündelik hayata dokunan, bireylerin varoluş koşullarını iyileştirmeyi hedefleyen ve gençlerle birlikte üretilen bir gündelik hayat siyasetinin önünü açmaktır. Gençlerin esenliğini sağlamak ve güçlendirmek ve zorluklarla baş etme becerilerini geliştirmek için dayanışma ve örgütlenme mekanizmalarına olan ihtiyaç her zamankinden çok daha fazladır.
Raporun öneriler kitapçığında sivil topluma, eğitim kurumlarına, kamu kuruluşlarına, siyasi partilere bazı tavsiyeler bulunuyor. Bu öneriler üzerine kolektif düşünme süreçlerinin çoğaltılıp geliştirilmesi ve önerilerin uygulamaya geçirilmesi raporun ve araştırmanın başlıca hedefidir.
Genç İntiharlarını Önlemek İçin Neler Yapmalıyız?
Araştırma raporuna eşlik eden öneriler kitapçığında ise genç intiharları önlemek için yapılması gereken politika önerileri ise şu şekilde:
- Bilgiye Erişim; Vakalardaki Göstergelerin Açıklık Kazanması
- Psiko-Sosyal Otopsi Çalışmaları
- Risk Faktörlerinin Belirlenmesi ve Çok Katmanlı Sosyal Politikaların İnşası
- Risk Haritası ve Risk Taramalarının Yapılması
- İntiharın Bir Halk Sağlığı Sorunu Olarak Ele Alınması
- Ruh Sağlığı Kriz Yardım Hattı ve Uzman Destekleri
- Dayanışma ve Örgütlenme Biçimleri Güçlendirilmesi
Hazırlayan: Hemhâl